De bedoeling van dit handboek is om het recht te leren kennen zoals het vandaag in Vlaanderen en België geldt. Het is daarbij onmogelijk om een inhoudelijk exhaustief relaas te geven. De massa recht is te groot. Om de doelstellingen van dit boek toe te lichten, kunnen we "het recht" vergelijken met een gebouw. Nu staan we er nog voor en kijken naar eerder harde, vijandige muren, die hun interne geheimen niet prijsgeven. Op het einde moeten we, zonder het hele gebouw gezien te hebben, er met een vertrouwd gevoel durven doorlopen.
Daarom gaan we in de eerste plaats het algemeen plan van het gebouw bekijken. Het recht is opgebouwd uit takken, die soms dicht bijeen, soms verder van elkaar liggen. We leren de grote indelingen van het recht kennen. De hoofdindeling is het onderscheid tussen privaat- en publiekrecht, maar er zijn nog verdere en andere onderverdelingen. Willen we het juridisch labyrint binnen kunnen gaan om een probleem op te lossen, dan moeten we in de eerste plaats weten waar dit probleem te situeren.
Bij deze eerste oppervlakkige kennismaking zullen we ontdekken dat elk woord zijn specifieke betekenis heeft. En hoe verder we het juridische gebouw binnengaan, hoe meer nieuwe termen we zullen ontmoeten. Het gebouw van het recht is opgetrokken uit duizenden stenen, die elk hun eigen functie hebben. Elk begrip heeft zijn specifieke inhoud. We kunnen onmogelijk alle juridische termen leren kennen in een inleidende uiteenzetting, maar veel termen komen vaak terug en zijn dan ook een must om niet te verdwalen in het juridische gebouw. De juridische basisterminologie is dus de tweede doelstelling van dit boek. Ze houdt noodzakelijkerwijze een flink stuk papegaaienwerk in … maar je kunt toch ook niet aan scheikunde doen als je de tabel van Mendeljev niet kent.
De derde doelstelling gaat een stuk verder. Met de losse stenen gaan we bouwen. Dit veronderstelt niet alleen kennis, maar ook kunde. Enkele essentiële basistrekken van de rechtsmethodiek zullen uit de doeken worden gedaan. In de grote massa rechtsregels is de ene norm meer waard dan de andere. Deze hiërarchie van de normen is een essentieel onderdeel van de juridische methodiek. De toepassing van de norm op een concreet probleem door middel van de interpretatie van de rechtsregel is een ander facet ervan. De rechtsmethodiek als derde doelstelling betreft dus de constructie van het juridische gebouw.
Ten slotte, vierde doelstelling, gaan we de belangrijkste delen van het gebouw van iets naderbij bekijken. "Belangrijk" wordt hierbij begrepen als "van belang voor de dagelijkse leefwereld". Zo is het evident dat oorlogs- en begrotingsrecht belangrijk zijn op staatsniveau, maar niet voor het individu in zijn gewone doen en laten. Voor de privépersoon is het wel van belang zijn fundamentele en andere rechten te kennen en de instellingen waar hij in geval van problemen terechtkan, zijn rechten als burger, als minder- of meerderjarige, als echtgenoot, moeder of kind …
Dit boek is niet bestemd voor professionele juristen. De gebruiker ervan zal ook niet voor al zijn juridische problemen een antwoord vinden. Er worden slechts enkele krijtlijnen gegeven, niet alle details. Soms zal de, om didactische redenen, noodzakelijk beperkte aanpak van de materie ook niet toelaten alle nuances van een begrip te verduidelijken. Het typische aan een regel, ook een rechtsregel, is dat er uitzonderingen op bestaan. Nu is ons recht zo verregaand gedetailleerd dat er, kwantitatief bekeken, vaak meer uitzonderingsgevallen zijn dan toepassingen van de algemene regel. Neem bijvoorbeeld artikel 11.2,1° a), eerste lid van de Wegcode, dat bepaalt dat buiten de bebouwde kommen op de autosnelwegen de snelheid beperkt is tot 120 km per uur. Hoe algemeen die regel ook lijkt, uitzonderingen zijn nooit uitgesloten. In sommige gevallen is de snelheid op de autosnelwegen beperkt tot 90 km per uur (bijvoorbeeld voor autobussen), maar het is ook mogelijk dat het – uitzonderlijk – toch toegestaan is om sneller dan 120 km per uur te rijden. Politie, brandweer, ziekenwagens… moeten zich – gelukkig maar! – niet steeds houden aan die grens. Art. 59.13 van de Wegcode bepaalt immers dat die snelheidsgrens niet geldt "voor de voertuigen gebruikt door bevoegde personen noch voor prioritaire voertuigen wanneer een dringende opdracht het rechtvaardigt."
In dit boek zal geregeld worden vermeld dat er vele uitzonderingen zijn op de uiteengezette regels. Ook als het er niet uitdrukkelijk bij staat, kan je echter best meer gespecialiseerde boeken ter hand nemen, wil je de oplossing van een concreet probleem nagaan. Deze kennismaking beperkt zich tot de hoofdlijnen. De geïnteresseerde lezer wordt voor meer diepgaande kennis verwezen naar andere publicaties. Up to date bibliografische informatie vind je op de website www.rechtgenoot.be. Een handige tip voor een eerste kennismaking met een bepaalde materie is ook de websites van de betrokken overheidsdiensten te raadplegen (bv. die van de FOD Justitie voor informatie over procedures en straffen of die van Vlaanderen voor omgevings- of onderwijsrecht).